واریانس اتفاقات ژئوپولتیک خاورمیانه و نشان از رشد اقتصادی با پیوستن به پیمان ابراهیم

واریانس اتفاقات ژئوپلتیک منطقه ای (منظور خاورمیانه است) همگی نشان از میل به پایداری با حرکت به سمت پیمان ابراهیم است. پراکندگی رویدادهای ژئوپلیتیک در خاورمیانه، از تنش‌های مداوم در غزه و لبنان گرفته تا نوسانات انرژی در خلیج فارس و حتی تأثیرات برون زای جنگ اوکراین بر مسیرهای تجاری، همگی نشانه هایی‌ از تمایل پنهان یا آشکار به پایداری تفسیر می شوند. پیمان ابراهیم (Abraham Accords) که از ۲۰۲۰ با عادی‌سازی روابط اسرائیل با امارات، بحرین، مراکش و سودان شروع شد، هم اکنون در سال ۲۰۲۵ به نظر می‌رسد حتی با وجود پتانسیل چالش‌های جدید، همانند لنگر اصلی این پایداری عمل می‌کند. با بررسی آمار اقتصادی مرتبط با پیمان ابراهیم طی نزدیک به پنج سال اخیر (تا نوامبر ۲۰۲۵) شاهد تأثیر قابل توجه آن بر اقتصاد کشورهای عضو هستیم. بر اساس داده‌های به‌روز از منابع معتبر مثل بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول (IMF) و گزارش‌های اقتصادی، تجارت های دوجانبه و سرمایه‌گذاری‌ها رشد چشمگیری داشته اند. در جدول زیر بخشی از این آمار کلیدی قابل مشاهده است:

(داده‌ها بر اساس گزارش IMF World Economic Outlook اکتبر ۲۰۲۵ و آمار رسمی دولت‌ها):

بررسی داده ها، اعتبار جهانی منابع و گزارش‌های رسمی کشورهای منطقه، نشانگر این است که پیمان ابراهیم نه تنها موجب افزایش تجارت میان این کشورها گشته، بلکه به تنوع‌بخشی اقتصاد "به ویژه از نفت به تکنولوژی" یاری رسانده است. برای نمونه می توان به حجم سرمایه‌گذاری‌های مشترک در انرژی پاک تا ۲۰۲۵ اشاره کرد که به مرز ۲ میلیارد دلار رسیده است و بخشی از استراتژی "Vision ۲۰۳۰" عربستان را نیز شامل می شود.

با مدلسازی اقتصادی از داده های موجود بعد از پیمان ابراهیم و همچنین در نظر گرفتن پدیدارهای ژئوپولتیک به عنوان متغیرهای تاثیر گذار بر روند اقتصادی منطقه، مشاهده می شود که علی‌رغم واریانس‌های ژئوپلیتیک (مثل تنش‌ زایی های ایران، حماس و ...) رشد تجارت تحت تأثیر پیمان ابراهیم، پایدار و مستمر بوده است. نتایج این بررسی دقیق و عمیق، با مدل رگرسیون خطی چند متغییره و  استفاده از روش OLS) ) بر اساس داده‌های زمانی ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۵   و متغیرهای زیر صورت گرفته است:

1- متغیر وابسته: ارزش تجارت دوجانبه اسرائیل با کشورهای عضو  پیمان ابراهیم (بر حسب میلیارد دلار)

2- متغیرهای مستقل: 

 - بازه زمانی (بر حسب سال) به عنوان پروکسی روند زمانی و تأثیر پیمان ابراهیم.

 - قیمت نفت برنت (بر حسب متوسط سالانه و دلار به ازای بشکه) که ثبات اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

  - شاخص تنش ایران: یک شاخص کمی فرضی از ۰ تا ۱۰، بر اساس رویدادهای واقعی مثل کشته شدن سران حماس در تهران، حملات حوثی‌ها (۲۰۲۲-۲۰۲۳)، و میزان تنش های سیاسی_نظامی در 2025 (وزن دهی به این شاخص ها بر اساس تعداد حملات پروکسی + امتیاز دیپلماتیک انجام گرفته است).

تفسیر نهایی این نتایج به روشنی نشان می دهد که پیمان ابراهیم لنگر اصلی رشد اقتصادی کشورهای عضو طی این بازه ی زمانی بوده است  و علی‌رغم واریانس‌ها، پیمان پایداری ایجاد کرده است. (بدون پیمان، رشد فقط  ۰.۲ میلیارد در سال می بود). همچنین ضریب منفی قیمت نفت نشان می‌دهد که این پیمان، اقتصاد کشورها را به سمت اقتصاد غیرنفتی (مثل AI و گردشگری) هدایت نموده و به تبع نوسانات قیمت نفت، کمتر تأثیرگذار خواهد بود. در ادامه مشخص است که "تنش زایی ایران" متغیری است که بیشترین مقدار حساسیت را دارد ( مثلاً در ۲۰۲۲ تنش بالا و با عدد وزنی 7) و این تأیید می‌کند که محور مقاومت تحت فرماندهی ایران چالش کلیدی برای منطقه بوده، اما با اتفاقات 2025 و از میان برداشتن بخش گسترده ای از آن (کاهش تنش در ۲۰۲۵ و ثبت عدد وزنی ۴) به رشد اقتصادی کشورهای عضو کمک شده است. این مدل نشان می دهد تنش زایی ایران تأثیر منفی معنی‌داری روی رشد تجارت دارد، اما روند کلی سالانه مثبت و پایدار است.

در نمودار بالا نقاط نشان از واریانس ژئوپلیتیک (پراکندگی به خاطر رویدادهایی مانند رویارویی های نظامی، کشته شدن فرماندهان نظامی و ...) هستند، حباب‌های بزرگ‌تر نشانگر واریانس ژئوپلیتیک بالاست (تنش+نفت = تجارت متوسط)، اما روند کلی (خط سبز) به سمت کاهش تنش و افزایش تجارت می‌ل می کند. (در ۲۰۲۵، حباب متوسط با تنش پایین = پایداری بیشتر) و نهایتا؛  شیب نزولی خط رگرسیون تأیید می‌کند که پیمان ابراهیم با کاهش تنش، رشد تجارت را برای کشورهای عضو پیمان افزایش داده است و میل به پایداری این روند لرای سال های بعد نیز پیش بینی می شود.

✍  پژوهشگر اقتصاد سیاسی